Ratusz Staromiejski

Wśród budynków na Rynku ważne miejsce zajmuje Ratusz Staromiejski (Staromĕstská Radnice), który składa się z wieży i kilku połączonych ze sobą kamienic. Gdy w 1338 roku Stare Miasto otrzymało zgodę na jego budowę, kupiono pierwszy budynek – romański dom kupca Wolfina (Wolflinův dům) (pierwszy po lewej stronie wieży), dziś wyróżniający się charakterystycznym późnogotyckim portalem i herbami Starego Miasta oraz Królestwa Czeskiego na fasadzie. Kilka lat później przyłączono do niego drugi dom (dům Kramáře Kříže) (po lewej z łososiową fasadą). Napis na budynku Praga caput regni oznacza Praga głową królestwa. Herby reprezentują rajców z XV wieku. Następnie wzniesiono wieżę, której budowę ukończono w 1364 roku. Kilkanaście lat później do wieży (od strony wschodniej) dobudowano gotycką kaplicę (Petr Parléř) – jej wspaniały wykusz podziwiamy do dziś. W 1458 roku staromiejscy mieszczanie otrzymali w spadku dom po kuśnierzu Mikšy (dům Mikšův), przyłączony do ratusza w 1461 roku, przebudowany według projektu Antonína Bauma w stylu neorenesansowym w drugiej połowie XIX wieku. Całemu ratuszowi nadano późnogotycki wygląd około 1471 roku, wtedy też powstał piękny bogato zdobiony portal na domu Wolfina. Dom pod Kogutem (Dům U kohouta), dziś ze skromną klasycystyczną fasadą, dołączono w latach 1830-1834, a w 1896 roku ratusz otrzymał jeszcze, ozdobiony sgraffitami w XVII wieku, gotycki dom pod Minutą (dům U minuty). 

W domu pod Minutą w latach 1712-1850 była apteka, w latach 1889-1896 mieszkał pisarz Franz Kafka z rodzicami. Nazwa przypomina, że był tu kiedyś sklep z tytoniem i papierosami, które paliły się tylko chwilkę, minutę (cigareta se kouřila jen chvilku, minutu). Kiedyś dom nazywano pod białym lwem (U bílého lva). Figura lwa do dziś zdobi narożnik budynku. Na fasadzie – Habsburgowie, postacie mitologiczne, wśród nich Herkules, także Adam i Ewa, być może tuż przed momentem przełomowym dla ludzkości.

Wzniesione w latach 1838-1848 imponujące neogotyckie skrzydło (według projektu wiedeńskich architektów Petera von Nobile i Paula Sprengera) zostało zniszczone w 1945 roku przez nazistów – pozostały tylko zwęglone mury. Jak wyglądało owo skrzydło, widzimy na pocztówce obok. Ruiny rozebrano – mimo rozpisywanego kilka razy konkursu, nikt nie podjął się rekonstrukcji spalonej części budynku. Ocalały niewielki fragment pięknie odrestaurowano (przylega do wieży od strony północnej i wyróżnia się bordową fasadą).

(...) Stary ratusz, z XIV w., który kiedyś zajmował jedną ze stron placu, leży już od dwudziestu siedmiu lat w ruinach. Warszawa, Drezno, Berlin, Kolonia, Budapeszt były podczas ostatniej wojny strasznie zniszczone, ale ich mieszkańcy je odbudowali i na ogół starannie zrekonstruowali stare, historyczne dzielnice. Prażanie mieli kompleks niższości w stosunku do tych miast. Jedynym sławnym budynkiem zniszczonym przez wojnę był staromiejski ratusz. Zdecydowali się zostawić go w stanie ruiny na wieczną pamiątkę, żeby żaden Polak ani Niemiec nie mógł im zarzucić, że mało cierpieli.(...)

(Milan Kundera: Nieznośna lekkość bytu. Przeł. A. Holland. Poznań 1989 s. 93)

Wspaniały zegar wieży Staromiejskiego Ratusza Orloj podziwiają co dzień tłumy turystów. Pochodzi z 1410 roku i został wykonany przez Mikuláša z Kadaně, a zaprojektowany przez astronoma Jana Šindela. Jego dzisiejszy wygląd to dzieło mistrza Hanuša z Růže (1490 rok) (kropkę nad i postawił Jan Táborský).

Legenda mówi, że rajcowie miejscy kazali oślepić mistrza Hanuša, by już nigdy nie mógł wykonać podobnego dzieła. Mistrz nakłonił swego ucznia, aby wprowadził go do wnętrza zegara, po czym uszkodził jego mechanizm osiemdziesiąt lat.

Zegar jest podzielony na trzy części. Wyższa tarcza to zegar astronomiczny, nad nim ruchome figury apostołów, niższa tarcza ukazuje miesiące, oznaczone symbolicznie malowidłem, przedstawiającym zajęcie właściwe każdemu. Jest to kopia dzieła Josefa Mánesa z 1865 roku, wykonana przez Emanuela Liškę.

(widowisko od kuchni - czyli to, co dzieje się w środku)

O każdej pełnej godzinie (na szczęście w górnej części wieży jest zegar, więc nie trzeba zgadywać☺) można oglądać widowisko, które rozpoczyna najstarsza persona – od XV wieku pilnująca zegara – Śmierć. Kostucha odwraca klepsydrę przypominając, że właśnie minęła kolejna godzina, która zbliża nas do końca. W dwóch okienkach powyżej (po obu stronach niewzruszonego kamiennego anioła) odbywa się parada apostołów, wszystkich poza Judaszem. Rzeźby świętych pochodzą z pracowni Vojtěcha Suchardy (1948 rok). W lewym okienku ukazują się kolejno: św. Jakub z pałką sukienniczą, św. Andrzej z krzyżem, św. Juda Tadeusz z książką, św. Tomasz z kopią, św. Jan Ewangelista z kielichem i wężem, św. Barnaba z papirusem i czaszką. W prawym oknie paradują: św. Piotr z kluczem, św. Maciej z toporem, św. Filip z krzyżem, św. Paweł z mieczem i księgą, św. Szymon z piłą i św. Bartłomiej z nożem. Postacie w obu oknach ukazują się jednocześnie, więc nietrudno odgadnąć, że par jest sześć. Pieje złocony kogut symbolizujący życie, bije zegar, figurki wokół poruszają się. Z wysokości rozlega się hejnał.

Wśród figur widzimy po prawej obok Śmierci, Turka – symbol rozrzutności, przyjemności i rozpusty, po drugiej stronie tarczy Skąpiec i próżny mężczyzna ze zwierciadłem. Niżej po prawej Pisarz/Kronikarz i Astronom, Archanioł Michał z tarczą i mieczem symbolizuje sprawiedliwe rządy w mieście, obok – Filozof.

(...) poszliśmy słuchać, jak wybija godzinę zegar na ratuszu, Ciągnąc za sznur, śmierć dzwoniła i potrząsała głową. Inne figurki również podrygiwały, podczas gdy kogut bił skrzydłami, a za otwartym oknem przesuwało się dwunastu Apostołów, obojętnie spoglądając na ulicę.(...)

(Guillaume Apollinaire: Przechodzień z Pragi (w:) Tegoż: Wybór pism. Przeł. A. Ważyk. PIW. Warszawa 1980, s. 398-399)

Na przestrzeni wieków zdarzało się, że zegar przez jakiś czas nie działał. Ostatnio uszkodzony w czasie wojny, ruszył dopiero kilka lat później.

To, co widzimy na pierwszy rzut oka – kolorowe charakterystyczne tarcze zegara – jest w rzeczywistości bardziej skomplikowane, z czego najmniej prawdopodobnie cały mechanizm, choć koła zębate, obciążniki i różnego rodzaju niuanse techniczne zdaje się wymyśliły nietęgie głowy. Niektóre detale zegara są widoczne z dołu dopiero przez lornetkę. W wielu przypadkach trudno się domyślić, co tak naprawdę dany szczegół przedstawia, a jeszcze trudniej odgadnąć, co oznacza. Trzeba do tego naprawdę rozległej wiedzy z wielu dziedzin, pasji i determinacji, by rozszyfrować symbolikę poszczególnych elementów. Orloj był inspiracją wielu prac naukowych, doczekał się niejednej monografii. Zainteresowanych odsyłam do strony internetowej www.orloj.eu, dostępnej w czterech różnych językach (po polsku niestety nie).

9 marca 1422 roku w Staromiejskim Ratuszu został stracony bez sądu przywódca husytów – Jan Želivský, co spowodowało rozruchy w mieście. 2 marca 1458 roku odbyła się elekcja nowego króla Jerzego z Podiebradów.

Na chodniku obok ratusza białymi krzyżami jest oznaczone miejsce stracenia przywódców powstania przeciwko Ferdynandowi II w bitwie na Białej Górze. Egzekucja odbyła się 21 czerwca 1621 roku. Publicznie i ostatecznie ukarano przeciwników wiary katolickiej: dwudziestu siedmiu czeskich panów, rycerzy i mieszczan (według narodowości: dwudziestu dwóch Czechów i pięciu Niemców). Dwudziestu czterech skazańców według szlacheckiego przywileju ścięto, trzech powieszono i poćwiartowano. Ucięte głowy straszyły na Staromiejskiej Wieży Mostowej przez wiele kolejnych lat. Tablica na ścianie przypomina nazwiska straconych. Głowy ofiar egzekucji pochowano potajemnie w kościele Tyńskim w 1631 roku.

(...) Egzekucja na rynku była wyjątkowa. Straceńcami nie byli tylko przywódcy rewolucji ale również przedstawiciele elity kulturalnej narodu czeskiego. Był wśród nich m. in. rektor uniwersytetu, kilku pisarzy, podróżnicy i kompozytor. Egzekucja zahamowała więc rozwój polityczny, intelektualny i kulturalny kraju. Krejči pisze: (...) Owego fatalnego dnia na Rynku Staromiejskim wykrwawił cały naród.(...) (Praga. Legenda i rzeczywistość. s. 87)

(…) Owinięty w ponurą opończę pachołek zatknął wysoki krucyfiks przed pieńkiem, obok którego stał w pogotowiu jego obmierzła wysokość kat Mydlář, z nagim mieczem i twarzą nieprzeniknioną jak mrożona pigwa. W pustej przestrzeni pod rusztowaniem, niby w krypcie, już zawczasu ustawiono rzędem trumny. Pełni godności, czarno ubrani dostojnicy miejscy i ławnicy siedzieli na balkonie ratusza: trzech z nich krążyło między szafotem a budynkiem, wzywając po kolei skazańców. Przez cały czas trwania egzekucji warczały głośno bębny, aby motłoch nie słyszał jęków i ostatnich słów ścinanych (…) Egzekucja trwała cztery godziny i kat czterokrotnie zmieniał miecz, by ściąć, nie chybiając ani razu (…). W rzeczywistości Jan Mydlář nie tylko dokonał dekapitacji i zacisnął pętle, ale wzbogacił swą sumienną pracę kilkoma wymyślnymi szczegółami, obcinając, przed zadaniem ostatecznego ciosu, Ondřejowi Šlikowi, Bohuslavowi z Michałowic, Jiříkowi Hauenšildowi i Leandrowi Ryplowi prawą rękę, a doktorowi Johannesowi Jesseniusowi, rektorowi praskiego uniwersytetu, język. (…)

(Ripellino: Praga magiczna*, s. 211-213)

Dziś w uznanym za zabytek ratuszu mieści się część Galerii miasta Pragi (Galerie hlavního města Prahy), pałac ślubów, Centrum informacji turystycznej (Turistické informační centrum).

Obiekt jest dostępny dla zwiedzających. Można wjechać windą na wieżę, skąd rozciąga się wspaniały widok na Stare Miasto i morze praskich dachów. Do obejrzenia również zabytkowe wnętrza: Stará radní síň z drugiej połowy XV wieku, gotycka kaplica z widokiem na figury apostołów, Brožíkova síň z początku XX wieku, z płótnami malarza Václava Brožíka Mistrz Jan Hus przed soborem w Konstancji i Wybór Jerzego z Podiebradów na czeskiego króla, oraz Jiříkova síň nazwana tak na cześć króla Jerzego z Podiebradów, który w 1458 w ratuszu został koronowany na króla. Interesującym punktem zwiedzania są podziemia ratusza.

Informacje praktyczne:

www.staromestskaradnicepraha.cz

Godziny otwarcia ratusza:

codziennie 9.00-18.00 (w poniedziałek od 10.00)

Bilety:

historyczne sale Dorośli/Ulgowy 50 Kč/30 Kč

kaplica Dorośli/Ulgowy 30 Kč/20 Kč

kaplica/historyczne sale/podziemia Dorośli/Ulgowy/Rodzinny 100 Kč/70 lub 50 Kč/210 Kč

historyczne sale/podziemia/wieża 160 Kč

wieża Dorośli/Ulgowy/Rodzinny 110 Kč/70 lub 30 Kč /210 Kč

podziemia Dorośli/Ulgowy 50 Kč/30 Kč

Nieopodal ratusza do 1862 roku stała przepiękna marmurowa renesansowa fontanna (renesanční Krocínova kašna). Jej pozostałości można oglądać w Lapidarium Muzeum Narodowego.

dom pod Minutą






Ratusz Staromiejski (stara pocztówka - z mojej kolekcji)


Ratusz Staromiejski (stara pocztówka - z mojej kolekcji)