Mała Strana - Plac Małostrański

Mała Strana - widok z Zamku Praskiego

(...)Są zakątki w mieście nad Wełtawą, gdzie jeszcze dziś, jakby przenosząc się ponad stuleciami, oddycha się barokową atmosferą. Rozkochany w teatralności i efektach optycznych, późny barok zmienił praski pejzaż, dopasowując budowle do roślinnego otoczenia, kształtując nierówny teren za pomocą schodów i tarasów obrębionych szeregami rzeźb. Nad staccato gotyckich domów przełożył nieprzerwaną fugę pyszniących się kamienic, których fasady zlewają się w jedną kulisę miękkich, malarskich stiuków. Wśród krętych zaułków średniowiecznego miasta wykroił urzekające pałacyki, muszle zadumy. 

Zwłaszcza pejzaż lewego brzegu, ukształtowany przez naturę w formie amfiteatru (...) od Małej Strany i zielonej pochyłości Petřina został przekształcony w swoistą camera obscura, ciemnię optyczną, gdzie wszystkie elementy cudownie ze sobą harmonizują, a splendor budowli podkreślają tarasy z ogrodami; z ogrodów napowietrznych, jak te u Fürstenbergów i Vrtbów, szlachta spoglądała na Pragę jak z teatralnej loży, organizowała zabawy i sielankowe przyjęcia. W centrum tej opadającej perspektywy, w tę spadzistość przyprawiającą o oczopląs, wczepił się budynek stanowiący węzłowy punkt praskiego pejzażu, okazały obiekt, ogromna, plastyczna bryła kościoła Świętego Mikołaja ze swą płomienną kopułą w kolorze grynszpanu(...). 

(Ripellino: Praga magiczna, s. 18) 

pocztówka sprzed I wojny światowej
(z mojej kolekcji)

Mała Strana leży u stóp Zamku Praskiego, na południe od Hradczan. Wzmianki o pierwszych jej mieszkańcach dotyczą X w., znaleziska archeologiczne świadczą, iż zamieszkiwano ten teren w czasach przedhistorycznych. Istnieją przypuszczenia, że w IX w. kwitł tutaj handel, a w X w. wzniesione zostały elementy zabudowy. Osada otrzymała prawa miejskie za króla Przemysła Otakara II w 1257 r., wtedy też została nazwana Nowym Miastem. Gdy w r. 1348, na przeciwległym brzegu Wełtawy, Karol IV założył Nowe Miasto, dla odróżnienia rejon Małej Strany przemianowano na Mniejsze Miasto Praskie. Dzisiejsza nazwa funkcjonuje od XV wieku. 

Pierwsze romańskie budowle istniały tu za panowania króla Władysława I, także wtedy powstał pierwszy kamienny praski most (1158-1172), nazwany od imienia królowej Judyty (do dzisiaj zachowała się mostowa wieża Judyty z tamtego okresu (niższa), przebudowana później w stylu renesansowym). Prawdziwy rozkwit Małej Strany nastąpił za panowania Karola IV. Wtedy powstały najbardziej charakterystyczne praskie budowle, bez których trudno byłoby sobie wyobrazić miasto. W drugiej połowie XV w., w okresie rządów Jerzego z Podiebradów zbudowano w tym rejonie wiele domów prywatnych . 

Pierwsze zniszczenia przyniosły wojny husyckie. Kolejny cios – pożar w 1541 r. strawił duży obszar miasta. Mała Strana zaczęła rodzić się na nowo. Rozpoczął się okres wznoszenia wspaniałych renesansowych rezydencji, pałaców i kościołów. Po wojnie trzydziestoletniej, na Małą Stranę wkroczył barok i rozgościł się tam na dobre, stanowiąc o jej wyglądzie na wiele stuleci. W 1784 r. cesarz Józef II połączył cztery miasta praskie i Mała Strana stała się jedną z wielu dzielnic Pragi. 

Dziś Mała Strana – to prawdziwe dzieło sztuki, klejnot praskiej architektury. Słynie ze wspaniałych barokowych pałaców, zacisznych, malowniczych zaułków. Wyróżnia się mnogością zabytkowych obiektów, o dużej wartości historycznej. Często pod barokowymi fasadami, kryją się perły renesansu, gotyku... 

Mozart podczas swych wizyt w Pradze w latach 1787-1791 często spacerował ulicami Małej Strany. 

Miloš Forman nakręcił wiele scen ulicznych Amadeusza właśnie na Małej Stranie, uważając, że praskie alejki tej dzielnicy bardziej przypominają XVIII-wieczny Wiedeń, niż sam Wiedeń. 

Plac Małostrański

przejście przez bramę Małostrańskiej
Wieży Mostowej (widok na ul. Mostową)

Plac Małostrański (Malostranské námĕsti) stanowi centrum dzielnicy, z którego rozchodzą się uliczki prowadzące do zamku (Nerudova), na Most Karola, oraz w inne zakątki dzielnicy i miasta.
Małą Stranę ze Starym Miastem łączy most, którego przedłużeniem po tej stronie jest ul. Mostowa (Mostecká), uliczka starych kamienic, wykorzystanych na ciasne sklepiki z pamiątkami, kantory. Panuje tu spory ruch. 

(...)Byłoby śmieszne, gdybym wątpił, że którykolwiek z moich czytelników nie zna małostrańskiej restauracyjki „U Sztajnica”. Przednia to tamtejsza restauracja: pierwszy dom na lewo za ulicą Mostową, róg ulicy Mosteckiej i Łazeńskiej, duże okna, duże oszklone drzwi. Jedyna restauracja, która śmiało stanęła na głównej ulicy, w dodatku z wejściem wprost na chodnik – wszystkie pozostałe są w bocznych uliczkach, wchodzi się do nich przez podwórze albo przynajmniej, pełne skromności małostrańskiej, kryją się pod arkadami(...) Przed laty, kiedy jeszcze chodziłem do gimnazjum, towarzystwo „U Sztajnica” miało również swój specyficzny charakter, aczkolwiek trochę inny niż dziś. Krótko mówiąc, był to małostrański Olimp, gdzie schodzili się małostrańscy bogowie.(...) 

(Jan Neruda: Opowiadania ze Starej Pragi. Przeł.Maria Ehrhardtowa. PIW.Warszawa 1951, s.100-101) 

Kolumna Świętej Trójcy (po prawej -
fragment Pałacu Lichtensteinów)

W górnej części rynku, w miejscu gdzie niegdyś była studnia, stoi rzeźba morowa – Kolumna Świętej Trójcy (1717), dzieło rzeźbiarzy Jana Oldřicha Mayera i Ferdinanda Geigera (projektu Giovanniego Battisty Alliprandiego). 

Plac otacza kompleks renesansowych oraz barokowych kamienic i pałaców.

Nad rynkiem i całą dzielnicą króluje kościół św. Mikołaja (Kostel sv. Mikuláše), dzielący plac na dwie części. 

Naprzeciw wejścia do kościoła widzimy Pałac Lichtensteinów (Lichtenštejnský Palác), wypełniający niemal całą zachodnią pierzeję placu (nr 13) (do ul. Nerudy). Stoi na miejscu pięciu domów mieszczańskich, przekształconych w pałac po r. 1638. Dzisiejszy wygląd jest efektem prac z r. 1791, kiedy pałac uzyskał klasycystyczną fasadę (Matthias Hummel). Dziś mieści się tu Akademia Muzyczna. W sali Bohuslava Martinů regularnie odbywają się koncerty. Wystarczy przystanąć chwilę przed budynkiem, by ujrzeć studentów z tajemniczymi futerałami przemykających przez bramę. 

kościół św. Mikołaja - widok z ul. Mostowej

Pałac ma ciekawą historię. W latach dwudziestych XVII wieku jego właścicielem był Karl von Lichtenstein, zwany „krwawym gubernatorem”, ponieważ przyczynił się do stracenia 27 przywódców protestanckiej rewolucji w 1621 r. W końcu XVIII w. mieszkał tu Josef Dobrovský, wybitny czeski filolog, działacz Czeskiego Ruchu Narodowego. W 1848 r. w pałacu stacjonowało wojsko, w czasie II wojny światowej - niemiecki sztab wojskowy.

Na rogu placu i ul. Karmelitskiej (południowa pierzeja) znajduje się Dom pod złotym lwem (U zlatého lva), klasyczny przykład budynku renesansowego. Wewnątrz mieści się kawiarnia U Mecenáse. 

Wśród budowli we wschodniej pierzei placu wyróżnia się Pałac Kaisersteinów (Kaiserštejnský Palác), powstały w r. 1714 wg projektu Giovanniego Battisty Alliprandiego po przebudowie dwóch renesansowych domów. Budynek zdobi attyka z dekoracją rzeźbiarską włoskiego rzeźbiarza Ottavio Mosto. Dom miał wielu właścicieli - wśród nich była słynna hrabiowska rodzina Radetzkich. Przez długi czas był siedzibą Czechosłowackiej Izby Handlowej, Izby Gospodarczej Republiki Czeskiej. Przed I wojną światową (1908-1911) mieszkała tu Ema Destinová, słynna śpiewaczka operowa. 

w centrum - budynek Ratusza Małostrańskiego przed rekonstrukcją (fot. R.J.)

Przy końcu wschodniej pierzei placu (nr 21) stoi budynek dawnego Ratusza Małostrańskiego (Malostranská Radnice) z 1478 r., wzniesiony niemal od nowa na początku XVII w., wg projektu Giovanniego Campione de Bossi. Swe funkcje pełnił do 1784 r., później stał się miejscem skupiającym kulturalne życie dzielnicy. Do dziś odbywają się tu przedstawienia teatralne, koncerty i wystawy. Mieści się tu klub muzyczny i restauracja Malostranska Beseda, obok zaś urząd miejski. W latach 2006-2009 budynek zrekonstruowano. 

Tablica pamiątkowa na budynku informuje, że w ratuszu została spisana w r. 1575 tzw. Konfesja czeska, dokument opracowany przez przedstawicieli różnych odłamów czeskiej reformacji, domagających się tolerancji religijnej, uznanej jednak dopiero trzydzieści cztery lata później. 

Pałac Smiřickich  (fragment po lewej)

i Pałac Sternbergów (fot. R.J.)

Pierzeję północną placu (nr 18), przy ul. Sněmovni wypełnia Pałac Smiřickich (Smiřický Palác) znany też pod nazwą U Montágů. Ten renesansowy budynek z barokową fasadą ( František Josef Jáger, 1763 r.) i wielokątnymi narożnymi wieżyczkami pochodzi z lat 1603-1613. Pałac należy do Parlamentu Republiki Czeskiej.

W tym domu w 1618 r. szlachta czeska przygotowywała plan powstania stanów czeskich i defenestracji (więcej).

Obok, po prawej stronie (nr 19) wznosi się Pałac Sternbergów (Šternberský Palác), postawiony w miejscu dwóch renesansowych domów na początku XVIII w. wg projektu Giovanniego Battisty Alliprandiego, za czasów Rudolfa II – reprezentacyjny zajazd. Fasadę od czasu bitwy pod Białą Górą (1620) zdobi obraz przedstawiający koronację Matki Bożej (miał chronić po bitwie dobytek właściciela domu). Dziś mieści się tu Parlament Republiki Czeskiej.